ارومیه، یکی از شهرهای زیبای شمال شهر ایران جاذبه های طبیعی و تاریخی فراوانی دارد و توانسته است گردشگران زیادی را از سراسر ایران و دنیا به خود جذب کند. یکی از دیدنی ترین جاذبه های تاریخی ارومیه برج سه گنبد (Three Dome Tower) است. این برج به آرامگاهی ۸۰۰ ساله از زمان سلجوقیان تعلق دارد و با معماری جالبش از گنیجنه های ارزشمند تاریخی به حساب می آید. سه گنبد تا قرن نوزدهم چندان مورد توجه قرار نداشت تا این که با گذشت زمان و پیشرفت علم و هنر معماری، بنا و طراحی این برج توجه ها را به خود جلب کرد.
برج تاریخی سه گنبد در ارومیه در سال ۵۸۰ هجری قمری در جنوب شرق شهر ارومیه بنا شد و امروزه با گسترش یافتن شهر ارومیه، در بافت مرکزی شهر قرار گرفته است. در اطراف این برج حریمی ساخته شده تا بنا و تزئیناتش در برابر هرگونه بلا و حادثه مصون بماند. درواقع برج سه گانه یک آرامگاه استوانه ای است که از دوره سلجوقیان به جا مانده و از سنگ و آجر ساخته شده است. حدود ۶.۳ متر از بنا از قسمت پایین پوشیده از سنگ های تراش خورده خاکستری است و ادامه آن تا بالای بنا با آجرهای چهارگوش پوشش یافته است.
سه گنبد یک برج مدور است که در سال ۵۸۰ هجری توسط منصور بن موسی ساخته شده است و با وجود این که این برج به دوره سلجوقیان تعلق دارد، ظاهر و شیوه آجرکاری اش به برج های دوره طغرل شباهت دارد. با این حال طبق شواهد و پژوهش ها این برج متعلق به قرن ششم می باشد. معماری بنای سه گنبد به معماری دیگر مقبره های دوره سلجوقی شباهت زیادی دارد و بنابر حکایت ها در گذشته یک بنای دیگری که متعلق به دوره سلجوقی بوده، در این محل وجود داشته و پس از حمله اعراب از بین رفته است. هرچند، مدرک قطعی و معتبر برای اثبات این موضوع در دست نیست.
سه کتیبه از جنس سنگ تراش خورده که به زبان کوفی نوشته شده اند، در ورودی بنا وجود دارند و در انتهای آن ها تاریخ ۵۸۰ هجری درج شده است. با استناد بر این کتیبه ها، بنای سه گنبد به دستور یکی از امرای سلجوقی به نام "شیث قاطه المظفری" ساخته شده است.
ارتفاع برج استوانه ای و مدور سه گنبد ۱۳ متر و قطرش ۵ متر بوده و از دو بخش شیون گاه و سرداب و دو ورودی مجزا تشکیل شده است. در ۴ سمت این بنا دریچه هایی وجود دارند که در دو طبقه هستند:
طبقه اول: متعلق به سردابی است که یک پوشش قوس دار از طبقه دوم جدا شده و یک در کوچک با ارتفاع ۱۷۰ سانتی متر وجود دارد.
طبقه دوم: متعلق به اتاق مقبره بوده و دری به ارتفاع ۲۵۰ سانتی متر دارد.
دو نورگیر در دوطرف شمال و جنوب بنا وجود دارند و چهار کانال آن ها را با فضاهای طبقه بالا و پایین مرتبط می کنند. بسیاری از افراد این روزنه ها را نورگیر تلقی می کنند، در حالی که اگر به محل قرارگیری و نور کمی که از آن ها عبور می کند توجه کنیم، متوجه می شویم که دلیل ایجاد این روزنه ها در بنا کوران هوا است .
در طبقه بالا و پایین مقبره دو درب وجود دارند. درب پایینی از جنس آهن بوده و در سال های بعد به بنا اضافه شده است. درب طبقه بالا نیز از دو لنگه چوبی ساخته شده که طبق تصاویر به جا مانده از آن زمان می توان حدس زد که این درب نیز بعدها به بنا اضافه شده است. این برج استوانه ای یک دخمه ای دارد که روی قسمت بالایی اش اتاق مقبره آجری ساخته شده و معماری درگاه وردی این اتاق که از قطعات سنگی و گچ با نقوش هندسی طراحی و با کتیبه تزئین شده، بسیار جالب توجه است. سمت ورودی شمالی مقبره توسط یک قاب پر نقش و نگار زیبا احاطه شده و روی در ورودی سه کتیبه قرار دارد که بالایشان با مقرنس کاری ساده تزئین شده است. دیوارهای بنا و سقف اصلی گنبد نیز تا به امروز سالم و دست نخورده باقی مانده اند.
اتاق مقبره به شکل مربع است و این اتاق مربع شکل به طور شگفت و با مهارت خاص معمار داخل یک برج استوانه ای جای گرفته است و دوباره با ترفندهای معماری به شکل دایره درآمده و به رویش گنبدی نهاده شده است. داخل اتاق مقبره تزئینات زیبا نظیر قرینه های مقرنس دار در گوشه ها، طاق نماهای هلالی تیز و کاربندی ها به چشم می خورند. ثق ظاهری اتاق قبه ای دارد که آجرهایش به صورت حلقه به دور یک مرکز چیده شده اند.
کف اتاق مقبره نیز در داخل دخمه زیرین تماما از بین رفته و تنها بقایای کمی از آن در کناره ها باقی مانده اند. دخمه از طاق های هلالی آجری پوشیده شده است و پایه این طاق ها در اطراف قابل مشاهده هستند. کف دخمه با آجرهایی با طرح های هندسی زیبا پوشش یافته و ارتفاع دقیق دخمه به دلیل ویران شدن سقف قابل تشخصی نیست. اما طبق تحقیقات صورت گرفته ۱.۵ متر تخمین زده می شود. علاوه بر گنبد بلند ۹ متری بنای برج سه گنبد، تزئینات سنگی و رنگ آمیزی ها باعث برجسته شدن این بنای تاریخی شده اند.
قبرهای تاریخی زیادی در اطراف برج سه گنبد وجود داشتند که متعلق به افراد ممتاز جامعه بودند و به دلیل قدسیت محل در این مکان دفن شده بودند. اما امروزه از بین رفته اند. از ویژگی های جالب برج سه گنبد می توان به سردر پرنقش و نگار و جذاب آن اشاره کرد. با وجود این که در آن دوران تزئینات کاشی کاری از هنرهای رایج بود، اما هیچ اثری از رنگ آمیزی در این بنا وجود ندارد. در عوض، معمار برای نشان دادن هنر و استعدادش از آجر و سنگ های قهوه ای درخشان استفاده کرده و بنا را اینگونه مزین کرده است. البته بخشی از این تزئینات امروزه از بین رفته اند.
برج سه گنبددر فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و در خیابان زرگر ارومیه قرار دارد.
منبع : سفرمارکت
